Filmmaker Mariia Ponomarova: "Blijven of gaan? Iedereen neemt andere beslissingen tijdens een oorlog"

De documentaire die de Oekraïense Mariia Ponomarova eerst voor zich zag, ging niet over een Russische invasie. Laat staan over het verschil tussen vrouwen die in Oekraïne zouden blijven en vrouwen die vluchtten naar Nederland. Mariia: "In de hele wereld staan oudere vrouwen buiten de maatschappij. Ik miste verhalen over actieve vrouwen in Oekraïne. Toen ik het cheerleader-team 'Nice Ladies' op de Oekraïense televisie zag, dacht ik: deze vrouwen doen iets bijzonders."

Mariia wilde een documentaire maken over deze vrouwen omdat ze niet "achter de geraniums zijn gaan zitten". Mariia: "Dat van die geraniums is een Nederlands gezegde. Het slaat op oude mensen die de hele dag achter hun raam zitten bij de geraniums. Het gezegde gaat over je nutteloos voelen of niet meer meedoen aan de maatschappij. Het overkomt veel ouderen, maar deze vrouwen niet."

Maar de documentaire pakt helemaal anders uit. Als Rusland Oekraïne binnenvalt op 24 februari 2022, betekent het ook een scheiding van het vrouwenteam. Mariia: "De documentaire kreeg een andere vorm. Vanaf dan volgen we Sveta. Zij vlucht met haar gezin en kleinkind naar Nederland."

Vanaf dat moment is Mariia zelf ook te zien in de film, want zij haalt de familie van Sveta op aan de Poolse grens en neemt hen mee naar Nederland. "Sommige vrouwen van het team blijven in Kharkiv", vertelt de regisseur. "Iedereen beslist anders in tijden van oorlog. En het is normaal om te reageren op een manier die voor jou het beste lijkt. Voor sommigen is dat weggaan. Voor anderen is dat blijven." 

Als het Sveta lukt om bijna alle teamleden weer te zien tijdens het Internationale Kampioenschap 'Cheer and Dance 2022' in Letland, is de sfeer in de groep gespannen. Ondanks dat ze stug de danspassen bleef oefenen in Nederland, is Sveta is uitgesloten van deelname. Want ze heeft niet getraind met de groep in Kharkiv. Ze voelt zich buitengesloten, maar ook schuldig. 

Mariia: "Ze vraagt zich af of je alleen een held kunt zijn als je in Oekraïne bent gebleven. En of zij het wel over de moeilijkheden van haar vlucht mag hebben. Na het optreden lopen de emoties hoog op. De vrouwen die in Kharkiv zijn gebleven, hebben geen oordeel over vluchten. Alleen vinden ze dat Sveta niet mag klagen over haar omstandigheden in Nederland, want zij is veilig."

"Vanaf dat moment ontstonden moeilijke gesprekken binnen het team", vertelt Mariia. "Ik vond het belangrijk deze emoties te laten zien. Dit is wat een oorlog doet met een hecht team. Het is van beide kanten makkelijk om te oordelen over de beslissing van een ander."

Ze vertelt: "Het is moedig als je in Oekraïne blijft, tussen al het geweld, maar als je vlucht ga je een ander gevecht aan. Je moet zien te overleven in een hele nieuwe omgeving. Kunnen alleen Oekraïners die blijven een held zijn? Wat betekent een held dan precies? Sveta vindt dat Oekraïners in alle gevallen helden zijn. Daar sluit ik me bij aan." 

Mariia kwam 10 jaar geleden naar Nederland voor haar opleiding aan de filmacademie in Amsterdam. "Ik ben zelf niet gevlucht. Maar ik weet wel wat schuldgevoel met je doet. Het verlamt je. Terwijl als je gevlucht bent, zul je moeten erkennen dat jij veilig bent. En dat die veiligheid je in staat stelt jezelf te ontwikkelen en je in te zetten voor de nieuwe samenleving waar je in terecht bent gekomen. Ik denk dat we schuldgevoel daarom zouden moeten vervangen door verantwoordelijkheidsgevoel."

Het belangrijkste verschil dat Mariia ziet tussen Oekraïne en Nederland is het hebben van kansen. Mariia: "In Nederland zie ik vrouwen op middelbare leeftijd die als alleenstaande rond kunnen komen en dingen kunnen doen die ze leuk vinden. In Oekraïne lag, en ligt tijdens de oorlog nog meer, de nadruk op overleven. Je werkt, je zorgt voor je gezin, onderdak en eten. Het is niet gebruikelijk om daarbuiten nog iets te doen dat niet van je verwacht wordt. Daarom vind ik 'Nice Ladies' zo bijzonder. Zij doen met hun groep wat niemand van ze verwacht."